فاصله‌ی بین نسلی فرزندان و والدین
فاصله بین والدین و فرزندان یکی از مسائلی است که در همه‌ی فرهنگ ها کم و بیش وجود دارد و بنظر می رسد در حال افزایش باشد. که این موضوع سلامت جامعه را در مخاطره قرار می دهد. از این رو این پدیده را باید بررسی و ریشه یابی نمود تا بتوان راهکار های کاهش فاصله بین نسلی را مشخص کرد.
یکی از مسائل اساسی در ای عصر، فاصله نسل جدید با نسل قدیم است که امکان تفاهم وگفت و گوی بین نسل ها را دشوار نموده است؛ بدین معنی که نسل جدی که نسل جدید و نسل قدیم اگر چه در کنار هم زندگی می‌کنند، اما زبان یکدیگر را متوجه نمی‌شوند. گویا هر کدام در دنیای دیگری سیر می‌کنند. این واقعیت سلامت روانی و سبک زندگی نسل جدید را تهدید می‌کند و مشکلاتی را در زمینه اشتغال، ازدواج و ادامه تحصیل آنها به وجود می‌آورد.
شکاف بین نسلی در روح اجتماعی خلل به وجود می آورد و تعاملات منطقی و حرکت بخش را ناکار آمد می کند و گاه آنها را به ضد خود تبدیل می‌کند. یعنی عاملی که می تواند سعادت آفرین باشد، ممکن است حرکتی عقب گرد و ارتجاعی را در سعادت فردی و جمعی رقم زند.
این شکاف موجب اختلال در روابط ولدین و فرزندان شده است که فضای نامطلوبی در خانواده و کشمکش بین والدین و فرزندان بوجود بیاید این کشمکش ها گاهی به مدت طولانی ادامه یافته و موجب اختلال در کارکرد خانواده می‌شود و نگرانی های متعددی را به وجود می آورد.
عوامل زمینه ساز مشکلات بین نسلی
- جهانی شدن: رواج عواملی مانند ماهواره و اینترنت موجب شکسته شدن مرزهای ملی شده است. فرهنگ حاکم غربی گرایش دارد فرهنگ خود را به شیوه ای جذاب و فریبنده برای معرفی می کند تا موجب گسستگی فرهگی شود.
- تقابل سنت و مدرنیت: وقتی تفکر سنتی پاسخگو نباشد، در زمینه برای تفکر متقابل آماده و موجب فاصله بین نسلی می شود. دین گریزی، یحران ارزش‌ها، بحران نوجوانی، تعارض های زناشویی، شیوه های معیوب فرزند پروری، رواب معیوب والدین و فرزندان، سبک معیوب خانوادگی و وضعیت روانی والدین از جمله عواملی هستند که با فاصله بین نسلی رابطه دارند.
- کم رنگ شدن نقش پدر در خانواده: جهانی شدن ثبات خانواده را تهدید می کند پس از مادر، پدر می تواند نقش موثری در تربیت فرزندان داشته باشد، مشروط بر اینکه پدر به نقش خود در تربیت آگاه باشد و قبول مسئولیت کند.
- افزایش اشتغال مادران: تعداد مادران شاغل روز به روز در حال افزایش است. برخی مادران نقش نان آور خانواده را بر عهده گرفته اند؛ این موضوع عامل فاصله بین مادر و سایر اعضای خانواده می‌شود.
ضرورت پرداختن به فاصله بین نسلی
جوانان آینده سازان هر جامعه ای هستند. سلامت جامعه در گرو سلامت آنان است. سلامت بین والدین و جوانان سلامت نسل آینده و در نتیجه سلامت جامعه را در مخاطره قرار می دهد. از این رو این پدیده را باید بررسی و ریشه یابی نمود تا بتوان راهکار های کاهش فاصله بین نسلی را مشخص کرد.
خطر اساسی دیگر انتقال میراث فرهنگی از نسل قدیم به نسل جدید است شکاف بین نسلی این انتقال را با دشواری روبه رو می کند و بنابر این شکاف بین نسلی ممکن است منجر به شکاف فرهنگی شود و نوعی غربزدگی یا از خود بیگانگی را در نسل جدید به وجود آورد که منجر به بسیاری از مشکلات روانی اجتماعی مانند فرار از مدرسه، فرار از منزل، سوء مصرف مواد، افسردگی، اضطراب خودکشی و بسیاری از مشکلات دیگر شود.
نسل جوان نیاز دارد که به دنیای آنها توجه شود و حرف های آنها شنیده شود و شکاف بین نسلی کاهش یابد. نسل جوان به دنبال هویت فرهنگی خویش است اما نه زبان زور و استبداد، بلکه به زبان جوان پسند، زیبا و جذاب هستند. از این رو پژوهش در زمینه شکاف بین نسلی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است که هر چه زودتر به آن پرداخته شود بهتر است. لازم است به والدین هشدار داده شود که نگذارند بین آن ها و فرزندان‌شان فاصله ایجاد شود، یا اگر ایجاد شد، افزایش نیابد.
پیشینه تحقیق در ایران
درمورد روابط خانوادگی و موضوعات مرتبط با آن شامل روابط درون خانواده، ویژگی های درونی خانواده، ساختار خانواده، روابط بین نسلی، تفاهم والدین و فرزندان، ساختار قدرت در خانواده، جوانان و روابط خانوادگی، شکاف نسلی یا تفاوت نسلی، روابط نسلی در ایران امروز، روانشناسی رابطه نوجوانان با خانواده، تحول در نگرش به زندگی در دو نسل و دیگر موضوعات مربوط به روابط خانوادگی تحقیقات و مطالعات نسبتا زیادی در خارج و داخل کشور انجام شده است.
آدمی در هر برهه از زمان، متناسب با مسائل و مشکلات آن نیاز ها و گرایش‌های خاص خود را دارد و جوان نیز از این ویژگی ها مستثنی نیست. بنابراین همگام با تحولات اجتماعی، سیاسی و پیشرفت علم و تکنولوژی، فرصت ها و فراغت ها و سرگرمی ها متفاوت خواهد بود.
مواردی مانند از خود بیگانگی، گسست عاطفی در زمینه سازی گسست فکری، اشتغال روز افزون والدین، بلوغ دشوار و نوجوانی پر رنج، فقر فرهنگی، نبود هویت اجتماعی، نفوذ فرهنگ بیگانه، ناتوانی از همدلی با نسل آینده و در نهایت، نبود الزام معنوی را میتوان به عنوان عوامل فاصله میان نسل ها اشاره کرد.
برای نمونه، یکی از عواملی که امروزه خانواده ها دچار آن شده اند، اشتغال فراوان والدین و یا چند شغلی بودن پدر است که پدران به خاطر عدم تعادل اقتصادی در زندگی باید تا نصفه شب در خارج از خانه برای جبران کسری هزینه های زندگی به سر ببرند و مادران زیادی برای کمک خرجی به سراغ شغل های بیرون از خانه می روند که باعث ارتباط کمتر والدین با فرزندان و کاهش ظرفیت های روحی و روانی مناسب با فرزندان و مشکلات آنان می شود، که میتوان این را از عوامل تهدید نسلی محسوب کرد.
علاوه بر این، بسیاری دیگر از موارد را می توان اشاره کرد که هر یک به تناسب زمان و مکان از عوامل تأثیرگذار فاصله میان نسل‌ها است؛ عدم ارتباط دقیق و شفاف بین فضای معنایی دو نسل، دگرگونی و تغییر در آرمان‌ها و اهداف، تغییرات در مجموعه‌های به هم پیوسته مفاهیم یک جامعه، گوناگون در ظواهر، آرایش مو و صورت، شیوه سخن گفتن و میزان انتظارات نسل‌ها از یکدیگر، از جمله این موارد را شامل می شود.
هر یک از این عوامل می تواند در ابهام تعیین جایگاه اجتماعی جوانان و منزلت اجتماعی روشن برای آنان زمینه های تولید خرده فرهنگی را فراهم آورد که شاید سر منشأ بی تفاوتی شده و در نهایت، در ایجاد این فاصله مؤثر باشد.
نسل در جمعیت شناسی، نسل به گروهی از افراد اطلاق می شود که مرحله ای از حیات را با یکدیگر آغاز کرده یا پایان داده باشند،گروهی که در یک زمان فارق التحصیل می‌شوند یا گروهی که در زمانی بالنسبه نزدیک به دنیا آمده یا ازدواج کرده اند. شکافِ نسلی، یک موقعیت بسیار استثنایی و ویژه است، با وجود این که نوعی وضعیت خاص استقرار نسل ها میباشد،ولی احتمال موقعیتی بحرانی هم به لحاظ تجربی و هم مساله ای به لحاظ نظری است.
در چنین وضعیتی، دونسل از یکدیگر منفک و جدا می شوند، بین آنها یک شکاف بسیار اساسی اتفاق میافتد و پیوستگی در رابطه آنها بسیار کم می شود.در این وضعیت، گسست نسلی محصول همین بی ارتباطی است. تفاوت نسلی تفاوت نسلی، مفهوم عامی است که به عدم انطباق فرهنگی بین دونسل متوالی یا به میزان گسستگی و تداوم فرهنگ یک جامعه از نسلی به نسل دیگر گفته می‌شود. تفاوت نسلی معطوف به یک واقعیت بیرونی و نوع خاصی از رابطه بین نسل های متفاوت است.
در واقع معطوف به رابطه خاص ایجاد شده ،وضعیت خاص در تجربیات ،امیال ،حساسیت ها و غیره می باشد. فاصله نسلی فاصله نسلی معمول به تفاوت ارزش ها و هنجارهای خانواده و فرزندان اطلاق می شود، به بیان دیگر، فاصله نسلی به اختلافات مهم بین دونسل در تجربه، ارزش ها و هنجارها و به طور کلی به اختلاف و شکاف فرهنگی قابل توجه بین دو نسل گفته می‌شود. فرهنگ آکسفورد، فاصله نسلی را اختلاف درنگرش یا نبودن تفاهم و درک متقابل بین جوانان و افراد مسن تعریف می‌کند.
روشن است که هرچه شکاف نسلی وسیع تر و عمیق تر باشد، امکان فهم و درک هر نسل از نسل دیگر مشکل تر و درک و فاهم بین آنها کمتر می شود، همان طوری که افراد متعلق به دو فرهنگ مختلف نمی توانند معنا و مفهوم افکار واعمال و رفتار همدیگر را براحتی درک کنند عامل اصلی فاصله نسلی تغییرات مهم اجتماعی است.
شش مبنای اصلی در ارتباط بین والدین و فرزندان
- نگرش
- دلبستگی
- همدلی
- ابراز عواطف مثبت
- ارتباط غیر کلامی
- پذیرش غیر مشروط
راهکارهای مربوط به کاهش فاصله بین نسلی
رویکرد علمی مناسب در این زمینه باید در سه بعد نظری، پژوهشی و کاربردی بطور هماهنگ پیش برود. در این بخش به راهکار های کاربردی برای کاهش فاصله بین نسلی اشاره می‌شود.
رابطه با خود
ابتدا سعی کنید با اندیشه های منفی درباره خود آشنا شوید. سپس تلاش کنید اندیشه های منفی درباره خود را از خود دور کنید کنید. در مرحله بعد تلاش کنید تلقین به نفس مثبت داشته باشد. به جای اندیشه های منفی اندیشه های مثبتی درباره خود داشته باشید.
مراقبت از ذهن
به جای گیر دادن به دیگران، بهتر است هر کس مراقبت از ذهن خود را به عهده بگیرد. اجازه ندهید اندیشه های منفی از طریق کتاب، نوار، روزنامه، فیلم و رفت و آمد های منفی وارد ذهنتان شود. تلاش کنید ذهن خود را از اندیشه های منفی پاک کنید.
رابطه با خداوند
رابطه با خداوند به عنوان محور هستی و آفرینش، به عنوان برترین نیرو و پایدارترین تکیه گاه و نیرومند‌‌‌‌‌‌‌‌ترین پشتیبان انسان، بیشترین نقش را ارتقاء روحیه انسان دارد. آیا احساس نزدیکی با خداوند می کنید؟ تلاش کنید با خداوند ارتباط برقرار کنید. خود را برای ارتباط آماده و زمینه های ارتباط را فراهم کنید. خدا را بخوانید مطمئن باشید که خداوند صدای شما را می‌شنود.
فوراً منتظر جواب نباشید. خواستن را ادامه دهید، هرگز با خداوند قهر نکنید. سعی کنید تصویر مثبتی از خداوند در ذهن داشته باشید. خداوند از رگ گردن به شما نزدیک تر است. رمز آرامش شما، داشتن رابطه با خداوند و تویت آن است.
رابطه با همسر
یکی دیگر از رمز های موفقیت در تربیت فرزند ، هماهنگی پدر و مادر باهم است. ناهماهنگی و تضاد آنها، موجب تضاد های روانی و مشکلات تحصیلی فرزند می‌شود. همسر نزدیک‌ترین فرد در زندگی هر کس است. شناخت همسر، آشنایی با ویژگی های شخصیتی او و تلاش برای ایجاد آرامش در خانواد، زمینه تربیت مناسب است. از مقایسه کردن خود با دیگران خودداری کنید.
رابطه با فرزند
برای اینکه در رابطه با فرزند خود موفق باشید، به زبان آنها توجه کنید. با زبان خودشان با آنها حرف بزنید. برای ارتباط با نوجوانان بهتر است با بلوغ دوره نوجوانی آشنا باشید. در دوران بلوغ، بحران های نوجوانی تا حدودی طبیعی است. این بحران ها ممکن است حدود دو سال طول بکشد. با صبر و حوصله و ارتباط مناسب با نوجوانان به آنها کمک کنید تا بحران نوجوانی را پشت سر بگذارند.
مشاوره
عصر ما، عصر مشاوره تخصصی است. مشاوران دلسوز و متعهد را شناسایی کنید و از امکانات مشاوره برای خود، همسر و فرزندان استفاده کنید. مشاوره به شما کمک خواهد کرد تا مشکلات را ارزیابی کرده و راه حل های مناسب را آزمایش کنید. مشاوره نوعی کمک فردی برای شما در مسائل زندگی به شمار میرود.
پیشگیری
هدف از پیشگیری اقداماتی است که موجب جلوگیری از فاصله بین نسلی شود.
- آموزش قبل از ازدواج: این آموزش های می‌تواند تا حدودی از بروز فاصله بین نسلی جلوگیری کند. هدف از آموزش قبل از ازدواج، افزایش سطح آگاهی زوج ها، در زمینه خودشناسی،ازدواج و روابط مطلوب با همسر است. جدی گرفتن آموزش های قبل از ازدواج، گامی موثر در زمینه پیشیری از فاصله بین نسلی است.
- بررسی وضعیت روانی والدین: اعتیاد، افسردگی، اضطراب، اختلالات شخصیتی و سایر اختلالات روانی موجب می‌شوند که فرزندان از والدین فاصله بگیرند. بنابران باید به ئالدین آموزش داد که متوجه وضعیت روانی خود باشد.
- کاهش فاصله قبین زن و شوهر: زن و شوهر باید به فاصله بین خود توجه کنند. و این نکته را مد نظر داشته باشند که فاصله به تدریج به وجود می آید. اگر زن و شوهر با مشاور همکاری نمایند، این فاصله می‌تواند به تدریج کاهش یابد.
- کاهش فاصله بین پدر و فرزند: قبا توجه به مشغله پدر، حضور کم پدر در منزل و مشکلات ناشی اززندگی صنعتی، یکی از پدیده های شکاف بین نسلی است. شیوه تربیتی سنتی ممکن است در بسیاری از خانواده ها پاسخگوینیاز های روانی فرزندان نباشد.
