ارتباط مهارت های اجتماعی و خودکارآمدی با گرایش به مصرف مواد در نوجوانان(اعتیاد در نوجوانان زیر18سال)

اعتیاد در نوجوانان زیر 18سال به عنوان یکی از معضلات بسیار جدی محسوب می شود که منجر به آسیب ها و پیامدهای مختلف جسمانی، اجتماعی و تحصیلی می شود. در پژوهشی که دانش آموزان 30 کشور اروپایی را شامل می شد، حدود 50 درصد دانش آموزان بیش از 40 بار مصرف الکل داشتند و بعد از الکل شایع ترین ماده مصرف،حشیش بوده است.مطالعه دیگری بر روی دانش آموزان 12-17 ساله در استرالیا نشان داده است که شایع ترین ماده مورد مصرف حشیش است که 25 درصد دانش آموزان حداقل یکبار آن را مصرف کرده بودند.درکشورما به علت محدودیت قنونی و شرعی و بازداری ها و رفتارهای مخفیانه نوجوانان، اطلاعات دقیق و جامعی وجود ندارد.

آیت للهی و همکاران بیان داشتند که دانش آموزان شیرازی 32 درصد مصرف الکل و2/2 درصد مصرف روان گردان را تجربه کرده اند.در پژوهشی دانش آموزان دبیرستانی در رشت 3/18 درصد مصرف سیگار، 6/12 درصد مصرف الکل، 4/1 درصد مصرف تریاک، 7/0 درصد اکستازی و3/0 درصد هیرویین را گزارش کرده اند. با توجه به میزان مصرف قایل توجه مواد در نوجوانان، بررسی متغیر های روانشناختی مرتبط با آن از اهمیت قابل توجهی برخوردار است که در این پژوهش خود کارآمدی و مهارت های اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرند.

طی چند دهه ی گذشته، ارائه دهندگان نظریه های مختلف تلاش کرده اند تا علل گرایش به اعتیاد در نوجوانان زیر 18سال به سوی مواد را به روشنی بیان کنند. این نظریه ها طیف گسترده ای از عوامل زمینه ساز ژنتیکی، روانشناختی، خانوادگی و اجتماعی را مورد بررسی قرار داده اند. موثرترین رویکرد های مبتنی  بر پژوهش برای پیشگیری از سو مصرف مواد در نوجوانان از نظریه های روانی اجتماعی نشات گرفته اند و عمدتا بر عوامل خطرساز و حفاظت کننده روانی اجتماعی که موجب شروع مصرف اولیه مواد می شوند، تاکید می نماید. براساس رویکرد تقویت توانایی، سوء مصرف مواد به عنوان رفتار اجتماعی آموخته شده تلقی می شود که نتیجه تعامل عوامل فردی و اجتماعی است.

این رویکرد معتقد است که نوجوانان دارای مهارت های اجتماعی و فردی ضعیف، نه تنها در برابر عوامل مشوق مواد آسیب  پذیر هستند، بلکه تمایل دارند از مصرف مواد به عنوان جایگزینی برای راهبردهای مقابله ای سازش یافته استفاده نمایند.

مهارت های اجتماعی یکی از متغیرهایی هستند که با نگرش به اعتیاد در نوجوانان زیر 18سال رابطه دارد. این مهارت ها رفتارهایی هستند که فرد را قادر به تعامل موثر و اجتناب از پاسخ های نامطلوب نموده و بیانگر سلامت رفتاری و اجتماعی افراد هستند.

بوتوین معتقد است که نوجوانان دارای مهارت های اجتماعی ضعیف، گرایش به مصرف مواد دارند.باقری، منشئ و سموعی، بوتوین و همکاران و امام هادی و جلیلوند نشان دادند که آموزش های مهارت های زندگی در تغییر نگرش و نسبت به مواد بهترین تاثیر را دارد. محمدخانی و همکاران در پژوهشی بر روی 480 نوجوان شهر تهران نشان دادند که متغیرهای بازخورد نسبت به مصرف مواد، مهارت های خود مهاری گری و احساس کنترل درونی به طورمستقیم و غیر مستقیم از طریق توانمندی های اجتماعی بر مصرف مواد در نوجوانان در معرض خطر تاثیر می گذارد.

قاسم زاده، شهر آرای و مرادی با بررسی نوجوانان دبیرستانی  شهر تهران نشان دادند که بین دختران معتاد به اینترنت و غیر معتاد در مولفه های رفتار نوع دوستانه، ترس از رابطه با همسالان و برتری طلبی مهارت های اجتاعی تفاوت وجود ندارد، ولی نوجوانان دختر معتاد نسبت به همتایان غیر معتاد رفتارهای اجتماعی نامناسب بیشتری را نشان داده اند و میزان سرکشی آنها نیز از کاربران معمولی بیشتراست.

خود کارآمدی (self-efficacy) یکی دیگر از متغیرهایی است که با نگرش به مصرف مواد ارتباط دارد و شامل قضاوت های فرد در مورد توانایی ها، ظرفیت ها و قابلیت هایش برای انجام تکالیف خاص است. در نظام بندورا، خود کار آمدی به احساس های شایستگی، کفایت وقابلیت در کنار آمدن با زندگی اطلاق می شود.